Periferni nervni sistem predstavlja sastavni deo živčanog sistema u ljudskom telu koga čine živci i ganglije smješteni izvan centralnog nervnog sistema. Periferni nervni sistem predstavlja vezu mozga i kičmene moždine sa ostatkom ljudskog tela. Periferni nervni sistem čini 31 par moždinskih ili spinalnih živaca koji potiču iz kičmene moždine, kao i 12 pari moždanih, kapitalnih ili kranijalnih živaca. Ovi živci izlaze iz glave, odnosno lobanje, a poreklom su iz drugih delova centralnog nervnog sistema. Perifernom nervnom sistemu takođe pripadaju i nervi, stabla i ganglije koji pripadaju autonomnom nervnom sistemu. Periferni nervni sistem deli se na somatski nervni sistem i autonomni nervni sistem. Ova funkcija isključivo je funkcionalna, jer celokupan nervni sistem predstavlja dobro povezanu celinu u kojoj se anatomski ne mogu razlikovati vlakna autonomnih i somatskih nerava. Somatski nervni sistem omogućava da svojevoljno pokretanje poprečnoprugastih mišića i svesno doživljavanje osete poput bola, dodira i temperature. Autonomni nervni sistem kontroliše rad organa i na njegov rad se ne može svesno uticati.
Šta je periferni nervni sistem?
Periferni nevni sistem predstavlja skup živaca i ganglija koji se nalaze izvan centralnog nervnog sistema. Ovaj nervni sistem deli se na dva funkcionalna dela i to somatski i autonomni nervni sistem.
Somatski nervni sistem
Somatski deo perifernog nervnog sistema zadužen je za motoričku inervaciju poprečnoprugastih mišića i osetnu inervaciju kože i drugih organa za percepciju. Ovi mišići pod kontrolom su volje, i na njih utiču nervni impulsi koji se kroz nervna vlakna sprovode iz mozga. Prema putanji kojom se impuls kreće iz centralnog nervnog sistema razlikuju se aferentna i eferentna vlakna. Aferentna ili dovodna vlakna predstavljaju vlakna koja prenose različite osete sa kože (na primer temperatura, bol i dodir) do određenih centara unutar centralnog nervnog sistema. Eferentna ili odvodna vlakna predstavljaju vlakna čija je funkcija odvođenje odgovarajućeg motoričkog odgovora od centralnog nervnog sistema do efektora, odnosno poprečnoprugastog mišića. Glavni deo ovog dela perfiernog nervnog sistema su spinalni živci. Ovi živci polaze iz kičmene moždine, i uglavnom su funkcionalno mešoviti, što znači da sadrže i aferentna i eferentna vlakna. Svaki spinalni nerv može se podeliti na četiri različite grane, i to prednju, zadnju, komunikacijsku i meningealnu. Prednje grane spinalnih živaca se udružuju se u spletove, koji su sastavljeni od vlakana koji potiču sa različitih segmenata kičmene moždine. Njihova funkcija je inervacija mišića i kože prednjeg i bočnih dijelova tela. Zadnje grane spinalnih živaca inerviraju mišiće i kožu leđa, i znatno su kraće od svojih prednjih parova. Komunikacijske grane zadužene su za uspostavljanje veze između simpatičkog dela autonomnog nervnog sistema, odnosno njegovog stabla sa kičmenom moždinom. Meningealne grane zadužne su za osetnu inervaciju membrana u unutrašnjosti kanala kičmenog stuba u kome se nalazi kičmena moždina.
Autonomni nervni sistem
Autonomni nervni sistem ili vegetativni nervni sistem je deo perifernog nervnog sistema koji ima autonomnost u kontroli rada srca, krvnog pritiska, disanja, otvorenosti zenica, rada sistema organa za varenje i razmnožavanje. Vegetativni nervni sistem najčešće deluje putem visceralnih refleksa. Zahvaljujući ovom sistemu organizam je stanju da za vrlo kratko vreme odgovori na razne uticaje iz spoljašnje i unutrašnje sredine, kao što je na primer podizanje krvnog pritiska ili povišavanje srčane frekvencije. Eferentni signalni, odnosno signali koji se prenose od centralnog nervnog sistema do perfiernih delova tela, prenose se do organa putem dva sistema sa suprotnim funcijama – simpatičkog i parasimpatičkog.
Simpatički i parasimpatički sistem predstavljaju dve različite komponente autonomnog nervnog sistema koje imaju pretežno suprotne funkcije. Simpatička stimulacija stimuliše rad nekih organa, a deluje inhibitorno na druge, dok parasimpatička stimulacija takođe može delovati stimulativno i inhibitorno na različite organe. Simpatički sistem se uglavnom aktivira kada postoji neka opasnost ili nagla promena, jer ovaj sistem priprema organizam ”za borbu ili beg”. Sa druge strane, parasimpatikus je aktivaniji u stanju mirovanja. Centar simpatičkog sistema nalazi se u bočnim delovima sive mase kičmene moždine, gde su smeštena tela simpatičkih nervnih ćelija. Simpatičkom sistemu pripada i srž nadbubrežne žlezde, u kojoj se luče neurotransmiteri adrenalin i noradrenalin. Centar parasimpatičkog nervnog sistema nalazi se u mozgu, tačnije u parasimpatičkim jedrima kranijalnih živaca i delu kičmene moždine. Oko 75% svih parasimpatičkih nervnih vlakana nalazi se u vagusnom nervu, koji inerviše organe vrata, grudnog koša, želudac, jednjak i pankreas. Kao i simpatički nervni sistem i ovaj sistem se sastoji od pre i postganglijskih vlakana, na kojima se oslobađa neurotransmiter acetil holin.
Koja je funkcija perifernog nervnog sistema?
Periferni nervni sistem predstavlja sastavni ceo nervnog sistema u ljudskom telu koga čine nervi i ganglije smešteni izvan centralnog nervnog sistema. Periferni nervni sistem predstavlja vezu mozga i kičmene moždine sa ostatkom tela, a u sebi sadrži i nerve i ganglije koji pripadaju autonomnom nervnom sistemu. Ovaj sistem deli se na somatski i autonomni nervni sistem, dva međusobno povezava sistema od kojih svaki vrši razlčitu funkciju. Somatski nervni sistem omogućava svojevoljno pokretanje poprečnoprugastih mišića, dok autonomni nervni sistem kontroliše rad organa.
