Leki aktywnie oddziałujące na ośrodkowy układ nerwowy wpływają na pracę mózgu i rdzenia kręgowego, wywołując efekt mogący mieć udział w leczeniu lub łagodzeniu określonych dolegliwości medycznych, takich jak choroba Alzheimera, Parkinsona, depresja i inne. Do tej grupy leków należą również substancje czynne zwalczające ból oraz środki uspokajające i zwiotczające mięśnie.

 

Główne kategorie tej grupy leków to:

 

  • Agoniści cholinergiczni: stosowani są w zwiększaniu produkcji śliny w dolegliwościach suchości w jamie ustnej. Działają poprzez stymulację przywspółczulnego układu nerwowego.

 

  • Analgetyki: są to leki uśmierzające ból. Tak zwane narkotyki, pochodne opium, działają bezpośrednio na mózg łącząc się z receptorami odpowiedzialnymi za odczuwanie bólu i mogą też działać uspokajająco w przypadku kaszlu. Najbardziej popularne analgetyki nienarkotyczne to NLPZ, które wpływają na syntezę prostaglandyn, substancji pośredniczących w postępowaniu stanów zapalnych.

 

  • Środki znieczulające ogólnie: stosowane są w zapobieganiu powstawania bólu w trakcie zabiegów chirurgicznych i wprowadzają pacjenta w stan nieprzytomności.

 

  • Anorektyki: stosowane są w celu zmniejszania łaknienie. Oddziałują na obszar mózgu odpowiedzialny za głód, ale są również stosowane w celu utrzymania przytomności, zwiększenia tętna lub ciśnienia krwi.

 

  • Leki przeciwdrgawkowe: stosowane są w łagodzeniu drgawek typowych dla epilepsji i ograniczają nadmierną stymulację układu nerwowego związaną typowo z tego rodzaju dolegliwościami. Możliwy mechanizm ich działania obejmuje zwiększenie aktywności neuroprzekaźnika GABA i blokowanie kanałów wapniowych lub receptorów glutaminianu. Czasem stosowane są w leczeniu i terapii określonych rodzajów bólu.

 

  • Antydepresanty: stosowane są w leczeniu depresji, ataków paniki, zwalczaniu objawów zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych oraz zapobieganiu określonych rodzajów migreny i bólu innego typu. Mechanizm leżący u podstaw ich działania przeciwbólowego nie został jeszcze w pełni wyjaśniony. Działanie antydepresyjne odbywa się na kilku drogach, w zależności od danej cząsteczki. Niektóre utrzymują na przykład wysoki poziom serotoniny, tak zwanego hormonu szczęścia.

 

  • Leki przeciwwymiotne: stosowane są w łagodzeniu wymiotów i zawrotów głowy. Działają na receptory mózgu, które wywołują odruch opróżniania zawartości żołądka.

 

  • Leki przeciwpsychotyczne i środki uspokajające: hamują aktywność określonych impulsów nerwowych i stosowane są w leczeniu psychozy.

 

  • Leki na chorobę Parkinsona: niwelują typową dla tej choroby zmianę równowagi chemicznej mózgu, pomagając w ten sposób łagodzić objawy. Leki antycholinergiczne (lub antagoniści acetylocholiny) blokują receptory muskarynowe neuroprzekaźnika acetylocholiny, zaś leki dopaminergiczne zastępują neuroprzekaźniki dopaminy i zapobiegają ich degradacji.

 

  • Leki przeciwko uzależnieniu od alkoholu: te mogą działać w różny sposób. Niektóre zmniejszają chęć sięgania po alkohol prowadząc do objawów odstawienia, podczas gdy inne powodują nudności i wymioty w trakcie spożycia alkoholu, tym samym zniechęcając do jego przyjmowania.

 

  • Stymulanty ośrodkowego układu nerwowego: stosowane są w przypadkach zespołu zaburzeń uwagi/nadpopubliwości i narkolepsji. Dokładny mechanizm ich działania nie jest znany.

 

  • Leki nasenne: stosowane są w przypadku bezsenności. Dwie główne klasy to barbiturany i benzodiazepiny. Oba działają poprzez zwiększenie aktywności neuroprzekaźnika GABA.

 

  • Inhibitory cholinesterazy: stosowane są w leczeniu demencji u osób cierpiących na chorobę Alzheimera. Zwiększają aktywność nerwów stymulowanych przez neuroprzekaźnik acetylocholiny.

 

  • Środki zwiotczające mięśnie: stosowane w łagodzeniu spazmów mięśniowych oraz czasami bólu mięśniowo-szkieletowego lub w celu rozluźnienia mięśni poprzecznie prążkowanych w trakcie zabiegu chirurgicznego. W pierwszym przypadku mechanizm ich działania opiera się na zmniejszeniu napięcia mięśniowego, zaś w drugim wpływają na przekazywanie impulsów nerwowych do mięśni.

 

  • Środki uspokajające i przeciwlękowe: stosowane są w łagodzeniu lęku, ataków paniki i bezsenności. Zmniejszają stężenie kilku określonych cząsteczek w mózgu.

 

 

W jaki sposób przyjmować leki ośrodkowego układu nerwowego?

 

Leki działające na ośrodkowy układ nerwowy mogą być przyjmowane w znacznie różniących się między sobą postaciach. Niektóre dostępne są w formie pigułek lub kropli, jak na przykład antydepresanty i środki uspokajające. Inne, takie jak środki zwiotczające mięśnie, mogą być przyjmowane w postaci zastrzyków domięśniowych. Środki znieczulające mogą być wstrzykiwane dożylnie lub podawane poprzez inhalację.

 

W każdej sytuacji w kwestii dawkowania i sposobu przyjmowania leku należy kierować się zaleceniami lekarza.

 

 

Przeciwwskazania i ostrzeżenia związane ze stosowaniem leków działających na ośrodkowy układ nerwowy

 

Leki działające na ośrodkowy układ nerwowy powinny być przyjmowane pod ścisłą obserwacją medyczną. Główne efekty uboczne zależą od rodzaju leku i mogą obejmować uzależnienie, jak w przypadku narkotyków oraz utratę skuteczności związaną z wydłużonym stosowaniem, jak w przypadku amfetamin przyjmowanych jako anorektyki. Inne możliwe efekty uboczne to bóle głowy, nudności, nerwowość, bezsenność, drażliwość, senność, zaburzenia wzroku, problemy seksualne, suchość w jamie ustnej, zaparcia i problemy z pęcherzem. Ponadto leki te mogą osłabiać zdolność do prowadzenia pojazdów lub obsługi maszyn niebezpiecznych.